Misschien dreigt het ongeboren leven in Nederland wel een groter gevaar dan abortus. Als het aan D66 en VVD ligt, zet de politiek op korte termijn middels vernieuwde wetgeving de deur open voor het kweken van embryo’s ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek.
Door Arthur Alderliesten
Gepubliceerd in Leef 39 nr. 3, juni 2023 en Reformatorisch Dagblad, 11 mei 2023
Maandag 8 mei dienden D66 en VVD een initiatiefwet in om het kweken van embryo’s mogelijk te maken. Dit hing al in de lucht, maar nu wordt een concrete volgende stap gezet. Dat is niet alleen een politiek gevoelige stap, maar vanuit medisch-ethisch oogpunt catastrofaal. Ontluikend menselijk leven wordt opgeofferd ten behoeve van wetenschappelijke vooruitgang. De fractieleiders van D66 en VVD haastten zich op maandagavond 8 mei in het opinieprogramma Op1 om te benadrukken dat het is gericht op verbetering van de zorg. Dat klinkt niet alleen aantrekkelijk, het ís ook een nobel doel. Maar dit doel rechtvaardigt niet het creëren en inzetten van menselijk leven als onderzoeksmateriaal. Het medisch-ethisch debat cirkelt rond de vraag die de initiatiefnemers zelf ook definiëren in de memorie van toelichting bij hun initiatiefwet: “Het recht op leven en de beschermwaardigheid van het embryo zien op een afweging tussen deze twee waarden en het belang van wetenschappelijk onderzoek.”
Vijf overwegingen bij het wetsvoorstel, waarbij ik aansluit op punten die naar voren komen uit de initiatiefwet en de bijbehorende memorie van toelichting.
- Het leven creëren en inzetten als onderzoeksmateriaal devalueert de waarde van het menselijk leven. De mens heeft recht op lichamelijk bestaan. Het lijkt me in strijd met menselijke waardigheid om impliciet te ontkennen dat het leven een doel heeft en daarom geïnstrumentaliseerd, als louter middel, kan worden ingezet.
- Het doel van het menselijk leven zou je kunnen verwoorden als dat het relatiegericht is. Dat zien we direct terug in het Scheppingsverhaal. De mens verhoudt zich tot de Ander (God), het andere (de schepping) en de anderen (de mensen). Embryokweek conflicteert met de belijdenis dat leven er is omdat God het wil en dat de mens leeft tot eer van de Schepper. Maar niet alleen de relatie Schepper-schepsel wordt verstoord (Psalm 139), ook de intermenselijke verhoudingen zijn zoek. Een eerste blijk van de mens als relationeel wezen is dat nieuw leven bij een goede ontwikkeling al binnen 48 uur met de moeder communiceert (‘early pregnancy factor’). Menselijk leven is relationeel leven, maar daarvan is in het proces van kweek-onderzoek-vernietiging van embryo’s weinig sprake. Ontwikkelingen die deze relatiegerichtheid niet bevorderen maar juist negeren of te niet doen, dienen ontmoedigd te worden.
- In een mogelijk vernieuwde definitie van een embryo neemt men – in navolging van de in oktober 2022 gepubliceerde evaluatie van de embryowet – de ontstaanswijze als uitgangspunt. Positief hieraan is dat enkele nieuwe technieken hierdoor ook onder de werking van de embryowet gaan vallen. Graag zou ik hier echter het bovengenoemde doel-perspectief naast willen zetten. Wat is het doel van het leven? Hoe liberaal is het eigenlijk dat beginnend leven niets heeft in te brengen en al wordt vernietigd voordat het tot bewustzijn is gekomen? Is dat vrijheid? Hoe autonoom is het nieuwe leven?
- De wegen tussen het seculier-liberale denken en het christelijke denken gaan uiteen op mensvisie. Dat blijkt er ook uit dat bij de definitie van een embryo, aldus het wetsvoorstel, ‘het vermogen uit te groeien tot een mens’ richtinggevend is. Deze visie horen we terug bij klinisch embryoloog Mastenbroek die in een artikel op RTLnieuws.nl (8 mei) erop wijst dat embryo’s de eerste dagen na bevruchting nadrukkelijk nog niet zijn uitgegroeid tot foetussen. “We hebben het niet over een foetus, dus iets met een hoofdje en armpjes en beentjes. Dat komt pas weken later. Dit gaat over de heel vroege embryo’s, het gaat over een klompje van enkele cellen.” Het christelijk ethisch denken gaat er daarentegen vanuit dat er vanaf de bevruchting sprake is van een nieuw mens. Een klompje cellen, inderdaad, maar – naar mijn overtuiging – wel bezield en daarom een nieuw, uniek mens met een eigen identiteit en DNA-structuur.
- Het accent van de argumentatie ligt bij het belang van wetenschappelijk onderzoek. Een argument voor het wettelijk toestaan van embryokweek is de ambitie die ook bij overheid en politiek klinkt om als Nederland een voortrekkersrol te spelen in de wetenschappelijk onderbouwde praktijk van nieuwe technieken op het gebied van voortplantingskunde. Overheid, politiek en wetenschap zijn op deze manier geen strikt gescheiden werelden. De geschiedenis van de eugenetica vraagt om een bewustzijn van wat de invloed van deze gemeenschappelijke drijfveren en doelen zou kunnen zijn op de onderlinge verhouding.
Kortom: mensen kweken met als doel binnen enkele weken te vernietigen als onderzoeksmateriaal moet vanuit het perspectief van christelijke ethiek scherp en principieel worden afgewezen.
< Terug naar kennisbank overzicht
